حريق چيست؟

حريق يا آتش نتيجه يك فعل و انفعال و عمل شيميایی است كه از تركيب اكسيژن، حرارت و مواد سوختنی به وجود می آيد.

احتراق چيست؟

احتراق عبارت است از يك فعل و انفعالات شيميایی كه توليد نور و حرارت می نمايد. اگر احتراق به همراه گرما و روشنایی قابل احساس باشد آن را آتش می گويند در صورتی که درجه حرارت جسم از درجه حرارت اطراف آن بيشتر باشد.

علل به وجود آمدن حريق

حريق به 2 نوع تقسيم مي شود:

علل طبيعی، حوادثی كه دست بشر از رخداد آن كوتاه است مانند زلزله، رعد و برق، طوفان

علل غيرطبيعی، حوادثی كه بشر به نوعی در به وجود آمدن آن دخالت دارد كه خود به 2 دسته تقسيم می شود:

علل غيرطبيعی غيرعمدی كه بر اثر عدم آگاهی از مواد ايمنی و عدم رعايت موارد ايمنی به وجود می آيد.

علل غيرطبيعی عمدی که بر اثر اخاذی از شركت بيمه، سرپوش بر سرقت ،كينه توزی و …به وجود می آيد.

 تفاوت انفجار و اشتعال

انفجار عبارت است از آزاد شدن انرژی با سرعت زياد که نتيجه اکسيداسيون سريع است. تفاوت احتراق و انفجار به خاطر ميزان انرژی حاصله نيست، بلکه مربوط به سرعت توليد انرژی است. میان ميزان مصرف اکسيژن برای توليد انرژی حرارتی در سوخت ها تفاوت قابل ملاحظه ای وجود ندارد و اغلب به ازای هر ليتر اکسيژن مصرفی برای سوختن 47/4 کيلو کالری انرژی توليد می گردد.

پيشگيری و كنترل حريق

پيشگيری و كنترل حريق از آن جهت بسیار مهم است كه آتش سوزی دارای نتايج ناخوشايند فراوانی برای جوامع بشری است که از جمله آنها می توان به تلفات انسانی و مالی اشاره نمود:

تلفات انسانی: یکی از اثرات آتش سوزی تلفات انسانی است. افراد عادی زير 7 سال و بالای 60 سال و نیز آتش نشان ها اغلب بیشتر در معرض خطرات ناشی از اتش سوزی ها می باشند. مهمترين عامل ايجاد تلفات انسانی، استنشاق دود و گازهای سمی متصاعد شده از اشيای سوخته يا در حال سوختن است و دومين عامل تلفات انساني حرارت است كه باعث سوختن دستگاه تنفسی می شود.

تلفات مالی: حريق باعث پيامدهای ديگری نظير سوختن دستگاه ها، از بين رفتن دارایی، اموال و … می شود. آسيب ها و صدمات ناشی از حريق بسيار طولانی تر از آسيب های ناشی از كار (حادثه در كار) هستند. در آتش سوزی هزينه درمان بالاست، هزينه تعميرات و خريد مجدد دستگاه ها و وسايل فراوان است.

مثلث حريق

جهت ایجاد و توسعه آتش وجود 3 عامل حرارت، اكسيژن و مواد قابل احتراق در کنار يكديگر ضروری است که به عنوان مثلث آتش یا مثلث حریق شناخته

 

می شوند. البته اکنون ضلع چهارمی به نام واكنش های زنجيره ای نيز به 3 عامل فوق اضافه شده است و شاید بعدها در متون علمی در زمینه حریق

عبارت مربع آتش یا مربع حریق درج شود.

درجات مواد از منظر اشتعال

موادی که آتش نمی گيرند.

موادی که نياز به حرارت قابل توجه دارند تا آتش گيرند.

موادی که نياز به حرارت مختصری دارند تا آتش گيرند.

موادی که احتمالا در شرايط معمولی نيز آتش می گيرند.

مايعات با قابليت اشتعال بالا يا گازهای مايع شده که به سرعت آتش می گيرند.

انتقال و انفجار حريق

گسترش حريق می تواند از روش های مختلفی انجام گيرد. راه هاي ذیل انتشار حريق به مکان های  مجاور و طبقات بالاتر و حتي پايين تر را امکان پذير می نمايد.

هدايت

جابجایی

تشعشع

شعله

انواع حريق و خاموش كننده های مربوط به آن

حریق دسته A

اين نوع آتش سوزی از سوختن مواد معمولی قابل احتراق، اغلب جامد و دارای تركيبات آلی طبيعی يا مصنوعی حاصل می شود. اين منابع كاغذ، پارچه، چوب، پلاستيك و امثال آن است كه پس از سوختن از خود خاكستر به جا می گذارند. خاموش كننده هایی كه برای كنترل آن به كار می روند، علامتی مثلث شكل و سبز رنگ با نشان A دارند. مبنای اطفای آنها بر خنك كردن است.

حریق دسته B

اين آتش در اثر سوختن مايعات قابل اشتعال يا جامداتی كه به راحتی قابليت مايع شدن دارند (اغلب مواد نفتی و روغن های نباتی) پديد می آيد. خاموش كننده هایی كه برای اين دسته مناسب هستند دارای برچسب مربع قرمز رنگ با علامت B هستند. اطفای اين حريق اغلب مبتنی بر خفه كردن است.

حریق دسته C

اين دسته شامل آتش سوزی ناشی از گازها يا مايعات يا مخلوطی از آنهاست كه براحتی قابليت تبديل به گاز را دارند مانند گاز مايع و گاز شهری، اين گروه نزديك ترين نوع حريق به دسته B می باشد و خاموش كننده های مربوطه با علامت C در مربع آبی رنگ مشخص می شوند. راه اطفای اين حريق خفه كردن و سد كردن مسير نشت می باشد.

حریق دسته D

حريق های اين دسته ناشی از فلزات سریع اكسيد شونده مانند منيزيم، سديم، پتاسيم و امثال آن می باشد و خاموش كننده های مناسب برای اطفای آنها با علامت ستاره زرد رنگ با نشان D مشخص می شوند.

حریق دسته E

اين دسته شامل حريق های الكتريكی می باشد كه اغلب در وسايل الكتريكی و الكترونيكی اتفاق می افتد، مانند سوختن كابل های تابلو برق يا وسايل برقی و حتی سيستم های كامپيوتری. نامگذاری اين دسته نه به خاطر متفاوت بودن نوع ماده سوختنی بلكه به خاطر مشخصات وقوع، اهميت و نوع دستگاه است كه حريق در آنها رخ می دهد. راه اطفای اين دسته قطع جريان برق و خفه كردن حريق با گاز دی اکسید کربن يا هالن و هالوكربن است. خاموش كننده هایی كه قابليت كنترل آن را دارند با حرف E نشان داده می شوند.

اطفای حريق

چنانچه بتوان يکي از اضلاع مثلث حريق (حرارت، اکسيژن، مواد سوختنی يا واکنش های زنجيره ای) را کنترل و محدود نموده يا قطع کرد، حريق مهار می شود:

حذف حرارت – از طريق سرد كردن و پايين آوردن درجه حرارت مانند استفاده از آب و كف

حذف اكسيژن – از طريق استفاده از گازها و مواد غيرقابل اشتعال و سنگين تر از هوا مانند پودر گاز دی اکسید کربن و آب

حذف مواد سوختنی – از طريق جداسازی يا قطع شير اصلی

روش های عمومی اطفای حريق

سرد کردن

خفه کردن

سد کردن يا حذف ماده سوختنی

کنترل واکنش های زنجيره ای

مواد خاموش کننده آتش

موادی که به عنوان ماده خاموش کننده به کار می روند در چهار دسته قرار می گيرند. به دليل لزوم سرعت عمل و افزايش پوشش خاموش کننده ها می توان از دو يا چند عنصر خاموش کننده به طور همزمان استفاده نمود . بطور طبیعی هر کدام از مواد ياد شده در اطفای انواع حريق ها دارای مزايا و معايبی می باشند. اين مواد شامل گروه های ذیل است:

مواد سرد کننده که شامل دی اکسید کربن و آب است.

مواد خفه کننده که شامل کف، خاک، ماسه و دی اکسید کربن است.

مواد رقيق کننده هوا که شامل نیتروژن و دی اکسید کربن است.

مواد محدود کننده واکنش های زنجيره ای شيميایی که شامل هالوژن و پودری های مخصوص است.

تجهيزات خاموش کننده

تجهيزات متحرک

وسايل ساده مانند سطل شن، پتوی خيس و پتوی نسوز آتش نشانی

خاموش کننده های دستی با حداکثر 14 کيلوگرم يا 14 ليتر خاموش کننده در انواع  مختلف

خاموش کننده های چرخ دار (تا ظرفيت 90 کيلوگرم)

تجهيزات ثابت

جعبه اطفای حريق (شيلنگ با آب تحت فشار)

شبکه ثابت خاموش کننده مبتنی بر آب (شبکه افشانه ای)، کف، دی اکسید کربن، پودر و ترکيبات هالوزنه

شيرهای برداشت آب آتش نشانی (ايستاده و دريچه دار)

انواع خاموش کننده ها

خاموش کننده های حاوی آب

خاموش کننده های سود اسيد

خاموش کننده های آب و گاز بالن دار

خاموش کننده های آب گاز تحت فشار

خاموش کننده های آيفلکس

خاموش کننده های حاوي کف

خاموش کننده های کف شيميایی

خاموش کننده های کف مکانيکی

خاموش کننده های پودر شيميایی

خاموش کننده های پودر و گاز با فشار

خاموش کننده های پودر و گاز بالن دار

روش های كنترل حريق

سيستم های دستی – استفاده از خاموش كننده های دستی قابل حمل و نقل، شيرهای آب آتش نشانی، سيستم های اعلام دستی حريق و …

سيستم های اتوماتيك – آب پاش های تر، آب پاش های نوع دی اکسید کربن و …

كنترل از طريق سازه ها – نظير حفاظت اسكلت ساختمان، كنترل روزنه های افقی و عمودی در ساختمان، دريچه های كنترل حرارت و دود در ساختمان و …

كنترل از طريق كند كردن پروسه احتراق – نظير اندازه و شكل اتاق ها و كنترل دود و منابع هوا و اكسيژن و هم چنين انجام حفاظت های حرارتی ساختمان (كف، ديوار و سقف و … )

انواع کاشف های حرارتی اتوماتيک حريق

کاشف های حرارتی

کاشف های دودی (ذرات)

کاشف های شعله ای

کاشف های گازياب

فهرست