تشکیلات بهداشت حرفه‌ای

 

منظور از عبارت «تشکیلات بهداشت حرفه‌ای» سازمان‌ها و مراکزی است که در زمینه‌ی بهداشت حرفه‌ای فعالیت می‌کنند. فعالیت این سازمان‌ها ممکن است به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در زمینه سیاست‌گذاری، تدوین قوانین، تهیه‌ی استاندارد، نظارت، بازرسی و دیگر نمونه‌های مربوط به بهداشت حرفه‌ای باشد. به هر روی، این سازمان‌ها در سه سطح دسته‌بندی می‌شوند:

• سازمان‌های بهداشت حرفه‌ای در آمریکا
• سازمان‌های ملی
• سازمان‌های  بین‌المللی

1- سطح بین‌المللی

سازمان‌های بین‌المللی که ممکن است جسته و گریخته به مسائل بهداشت و ایمنی کار توجه کنند فراوان هستند اما تنها سازمان بین‌المللی کار است که به صور جهان شمول به طور اختصاصی به این مبحث می‌پردازد. سالروز جهانی ایمنی و بهداشت کار (28 آوریل/8 اردیبهشت) از سوی این سازمان پایه‌گذاری شد.

1-1 سازمان بین‌المللی کار (ILO¹)

در قرن نوزدهم دو صنعتگر به نام‌های  اوون (اولز  1835-1771) و دانیل لگراند (فرانسه 1859-1783)، نیاز به ایجاد تشکیلات جهانی درباره کار و اشتغال را مطرح و برآن پافشاری کردند. این طرح هنگام همکاری‌های بین‌المللی برای تدوین قانون کارگران در سال 1901 در باسل (سوئیس) مور توجه قرار گرفت. پس از پایان جنگ جهانی اول، هنگام برگزاری کنفرانس صلح در کاخ ورسای (1919) سازمان بین‌المللی کار در فصل هشتم معاهده‌ی صلح ورسای شکل گرفت. به این ترتیب ILO با هدف تدوین مقررات و قوانین بین‌المللی برای بهینه‌سازی استاندارهای بین‌المللی کار و حصول اطمینان از به‌کارگیری آنها متولد شد.

در همان سال، قانون تشکیل سازمان ILO در کمیته‌ای از نمایندگان نُه کشور بلژیک،کوبا، چکسلواکی، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، لهستان، بریتانیا و آمریکا پدید آمد و در پی آن تشکیلات سازمانی منحصر به فرد سه‌جانبه‌گرا برای این سازمان در نظر گرفته شد. این نشست، شش مبحث نخست قانون بین‌المللی کار را مشخص کرد که دربردارنده‌ی ساعات کار در صنایع، بیکاری، حفاظت از زنان باردار، ساعات کار در شب برای زنان، کمینه‌ی سن اشتغال و کار در شب برای جوانان در صنعت بود.

در سال 1946، سازمان بین‌المللی کار رسماً جزو سازمان‌های اختصاصی سازمان ملل متحد شد. مقر این سازمان در ژنو (سوئیس) است و نشست‌های آن در خرداد ماه هر سال تشکیل می‌شود. در آغاز تاسیس، حدود 45 کشور به عضویت این سازمان درآمدند ولی هم اکنون 177 کشور این سازمان هستند. منشور فعلی که بیانیه‌ی «فیلادلفیا» معروف است در سال 1944 تصویب گردید. اصول زیر در این منشور مطرح است:

• کار جنبه‌ی کالا ندارد.
• آزادی بیان و اجتماعات لازمه‌ی پیشرفت پویا است.
• فقر در هر جای جهان باشد، سعادت را در دیگر نقاط جهان به خطر می‌اندازد.
• همه‌ی مردم جهان، با چشم‌پوشی از نژاد و باور و جنسیت حق دارند که رفاه مادی و معنوی خویش را با برخورداری از آزادی و احترام، امنیت اقتصادی و با حقوق برابر دنبال کنند.

1-2 سازمان بهداشت جهانی (WHO²)

سازمان بهداشت جهانی یکی از سازمان‌های وابسته به سازمان ملل متحد است که در سال 1948 در ژنو (سوئیس) تاسیس شد. وظیفه‌ی اصلی این سازمان مبارزه با بیماری‌ها، به ویژه بیماری‌های واگیردار شایع و ارتقاء سلامت عمومی مردم جهان است. از این رو به بهداشت حرفه‌ای نیز توجه دارد به گونه‌ای که نخستین بار کمیته‌ی مشترک این سازمان و سازمان بین‌المللی کار (1953)، اهداف بهداشت حرفه‌ای را تعیین کردند. سازمان بهداشت جهانی هم اکنون دارای 193 کشور عضو است که به شش منطقه جغرافیایی تقسیم شده‌اند و هر یک شماری از کشورهای آن منطقه را پوشش می‌دهند.
ایران جزو منطقه‌ی مدیترانه شرقی (EMRO³) است که مرکز آن در اسکندریه‌ی مصر قرار دارد. دفتر EMRO ، 23 کشور را پوشش می‌دهد. گستره‌ی جغرافیایی این منطقه از شرق تا پاکستان و افغانستان و از غرب تا مراکش و تونس ادامه دارد.

2- سازمان‌های بهداشت حرفه‌ای در آمریکا

سازمان‌هایی که در این بخش معرفی می‌شوند در ایالات متحده فعالیت می‌کنند و آشکار است که بر صنایع و مشاغل و کارگران آمریکایی توجه دارند. اما عملکرد آنها چنان بوده است که دستاوردهایی سودمند برای استفاده در دیگر کشورها نیز بر عهده داشته است. به همین دلیل این سازمان‌ها در دنیا مرجعیت یافته و تقریبا همپای سازمان‌های بین‌المللی به آنها استناد می‌شود. آنچه اینجا بیان می‌شود تنها اندکی از فعالیت‌های این سازمان‌ها را دربر‌می‌گیرد.

2-1 اداره‌ي بهداشت و ايمني شغلي (OSHA⁴)

سازمان OSHA اداره‌ی بازرسی کار ایالات متحده آمریکاست و مسئولیت تدون قوانین محیط کار و نیز نظارت بر حسن اجرای آن را دارد. این سازمان در سال 1970 با تاکید بر معیارهای ایمنی و بهداشت درمحیط کار تاسیس شد و مقر آن در واشنگتن است. سازمان OSHA مراکز مشاوره‌ای دارد که به همه صنایع آمریکا خدمات ارائه می‌دهد. وظایف اصلی این سازمان عبارت است از:

• مراقبت و ارزیابی ایمنی و بهداشت کارگران
• تامین ایمنی و بهداشت کارگران به وسیله تنظیم و اجرای استانداردها، تعلیم و آموزش، تاسیس شرکت‌های تخصصی در این زمینه و تشویق صنایع و سازمان‌ها به اجرای مداوم و پیوسته برنامه‌های کنترل و پیشگیری از حوادث و بیماریهای شغلی

سازمان OSHA برای اجرای این وظایف، بازرسی هایی انجام می‌دهد و در صورت وجود شریط نامناسب، کارفرما را موظف به انجام اقدامات اصلاحی در محیط کار می‌کند. البته همه 111 میلیون کارخانه‌ی تحت پوشش این سازمان نمی‌توانند با هم بازرسی شوند و باید اولویت‌هایی در نظر گرفته شود. برای این امر سازمان OSHA اولویت‌های زیر را برای بازرسی صنایع در نظر دارد:

• سازمان‌هایی که خطر قریب الوقوع دارند.
• سازمان‌هایی که احتمال حوادث مرگبار دارند.
• سازمان‌هایی که از آنها شکایت شده
• بازرسی‌های برنامه‌ریزی شده
• پیگیری بازرسی‌ها

2-2 کنفرانس متخصصان صنعتی دولت امریکا (ACGIH⁵)

سازمان ACGIH نخستین بار به نام سازمان کنفرانس متخصصان بهداشت صنعتی پا به عرصه وجود نهاد. این سازمان بر اساس گردهم‌آوردن متخصصان بهداشت صنعتی در ایالات متحده و با هدف ارتقاء سطح بهداشت در محیط‌زیست و محیط‌های شغلی تشکیل شده است. سازمان ACGIH یکی از سازمان‌های مهم در توسعه استانداردهای مواجهه‌ی شغلی است. انتشارات سازمان ACGIH همواره به مثابه منابع معتبر در گستره علم بهداشت صنعتی مطرح بوده‌اند. از میان آنها می‌توان به کتاب تهویه صنعتی اشاره کرد که یک کتاب راهنما مشتمل بر توصیه‌های عملی است. مهم‌ترین استاندارد بهداشت حرفه‌ای یعنی TLVs، هر سال به وسیله‌ی این سازمان تعیین می‌شود.

2-3 موسسه‌ی ملی ایمنی و بهداشت آمریکا  (NIOSH⁶)

در سال 1914 دفتر بهداشت و سلامت در صنایع به وسیله‌ی اداره‌ی خدمات بهداشتی تاسیس شد. پس از چندین بار تغییر نام و نیز با تصویب قانون ایمنی و بهداشت کار (OSH Act)، این دفتر در سال 1971 به نام موسسه‌ی ملی ایمنی و بهداشت آمریکا  NIOSH نام‌گذاری شد. تاسیس این موسسه، با تاسیس مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (DCD) در وزارت بهداشت آمریکا همزمان شد. این همزمانی و نیز رسالت موسسه NIOSH موجب شد NIOSH به صورت بخشی از DCD فعالیت کند. دفتر مرکزی موسسه NIOSH در واشنگتن است. رسالت موسسه‌ی NIOSH تولید دانش در زمینه ایمنی و بهداشت حرفه‌ای و انتقال این دانش است. این مرکز با توجه به درخواست کارگران و کارفرمایان، بررسی و پژوهش‌هایی را درباره خطرهای ناشی از عوامل زیان آور در محیط کار انجام می‌دهد و ممکن است معیارهایی جدید را پیشنهاد کند.

موسسه NIOSH در زمینه عوامل زیان آور شیمیایی بررسی و پژوهش های مفصلی انجام داده و در قالب نشریات گوناگون چاپ کرده است. معروف‌ترین آنها عبارت است از: راهنمای جیبی خطرهای مواد شیمیایی، راهنمای روش آنالیز مواد و ارزیابی خطرهای بهداشتی محیط کار.

باید توجه داشت که سازمان‌های NIOSH و ACGIH، سازمان‌های پژوهشی و تدوین استاندارد هستند اما سازمان OSHA سازمان قانون‌گذار و ناظر بر حسن اجرای قوانین است.

2-4 آژانس حفاظت در برابر آتش آمریکا (NFPA⁷)

سازمان NFPA در سال 1896 به وسیله گروهی از شرکت‌های بیمه با هدف استانداردسازی سیستم های آبپاش آتش در بازارها تشکیل شده است. فعالیت NFPA نخست روی سیستم‌های آبپاش و خاموش کننده‌های دستی و سیستم‌های برقی بود. اما آرام آرام همه موضوع‌های مرتبط با آتش سوزی از جمله طراحی ساختمان را پوشش داده است. نخست اعضای اصلی آن به صاحبان شرکت‌های بیمه محدود می‌شد و از نمایندگان صنعت بی‌بهره بود اما با تغییر ایجاد شده در سال 1904، به صنایع اجازه‌ی شرکت در توسعه استانداردهای NFPA داده شد. وظایف این سازمان عبارت است از:

• ارتقا سطح علمی و بهبود روش‌های حفاظت و پیشگیری از حریق
• ارتقا ایمنی سیستم‌های الکتریکی و برق و دیگر اهداف
• انتشار همه‌ی این اطلاعات
• بهبود بررسی و پژوهش و آموزش
• نمونه‌های حفاظتی مناسب برای حراست از جان و مال مردم.

3- سازمان‌های ملی

در ایران دو وزارتخانه (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی) با همکاری یکدیگر برنامه‌های مربوط به بهداشت حرفه‌ای را راهبری می‌کنند.

3-1 وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، مدیریت و نظارت بر مراکز بهداشتی و درمانی کشور و نیز مدیریت دانشگاه‌های علوم پزشکی را عهده‌دار است. هدف این وزارتخانه تامین بهداشت و درمان همه‌ی افراد کشور به وسیله گسترش خدمات بهداشتی و درمانی و آموزشی است. این وزارتخانه حوزه‌های مختلف بهداشتی از جمله بهداشت حرفه‌ای را دربرمی‌گیرد. معانت بهداشتی این وزارتخانه مراکز متفاوتی دارد که یکی از آنها مرکز سلامت محیط و کار است. این مرکز سیاست‌گذاری برنامه‌های بهداشت حرفه‌ای را به عهده دارد.

مرکز سلامت محیط و کار

مرکز سلامت محیط و کار یکی از مراکز مهم زیرمجموعه معاونت بهداشتی وزارت بهداشت ایران است که تدوین سیاست ها و دستورالعمل‌ها و اجرای قوانین مربوط به بهداشت محیط و بهداشت حرفه‌ای را در سرتاسر کشور عهده دار است. این مرکز برای تعیین گستره‌ی عرضه‌ی خدمات خود به محیط‌های شغلی، شمار کارکنان آنها را نیز دربر‌می‌گیرد.

• واحدهای تولیدی با بعد کارکنان 19 نفر و کمتر که ضمن نظارت از سوی شبکه‌های بهداشتی، درمانی، برنامه‌های آموزشی در زمینه بهداشتی ایمنی نیز برای آنان همراه با برنامه‌های صنوف برگزار خواهد شد.
• واحدهای تولیدی با بعد کارکنان 20 تا 49 نفر کارگر به منظور ایجاد ایستگاه بهگر
• واحدهای تولیدی با بعد کارکنان 50 تا 499 نفر کارگر به منظور تاسیس خانه‌های بهداشت کارگری
• واحدهای تولیدی با بعد کارکنان 500 نفر کارگر یا بیشتر به منظور احداث مراکز بهداشت کار

این طرح ها عبارتند از :

طرح بهگر: به استناد ماده ی 5 و تبصره 1 ماده 96 قانون کار جمهوری اسلامی ایران، طرح ایستگاه در کارگاه‌های تولیدی 20 تا 49 نفر شاغل ارائه می‌شود. هدف از طرح بهگر، ارتقای سطح سلامتی کارگران و پیشگیری در زمینه از کار افتادگی زودرس آنان در اثر بروز حودث محیط کار در واحدهای صنعتی-تولیدی و خدماتی با بعد کارگری 20 تا 49 نفر است.

طرح خانه‌های بهداشت کارگری: این طرح با مشارکت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به منظور ارتقا سطح سلامت کارگران به وسیله انجام مراقبت‌های بهداشتی، همکاری در شناسایی، ارزیابی و کنترل عوامل زیان‌آور و جلوگیری از بروز حوادث محیط کار در کارگاه‌هایی که 50 تا 499 نفر شاغل دارند به اجرا گذاشته شده است.

گفتنی است اداره خدمات بهداشت حرفه‌ای این مرکز در حیطه‌ی مسائل بهداشتی و پزشکی کار (طب کار) فعالیت دارد. یک منطقه‌ی بهداشتی و یک معاونت بهداشت وجود دارد. در هر معاونت بهداشتی، یک واحد بهداشت حرفه‌ای قرار داده شده که به چند حوزه  (شبکه‌های بهداشتی) در مناطق گوناگون تقسیم می‌شود. این مرکز شرح وظایف مسئولان بهداشت حرفه‌ای را در رده‌های مختلف مشخص کرده است.

 

پانویسها:

1. International Labour Organization
2. World Health Organization
3. Eastern Mediterranean Office
4. Occupational Safety and Health Administration
5. American Conference of Governmental Industrial Hygienists
6. National Institute for Occupational Safety and Health
7. National Fire Protection Association

 

منبع: کتاب کلیات بهداشت حرفه‌ای – جمعی از نویسندگان، دانشگاه علوم پزشکی شیراز